2003: Marjan Sax, “Naar een nieuwe seksuele revolutie” / “Towards a New Sexual Revolution”

Marjan Sax, “Naar een nieuwe seksuele revolutie” / “Towards a New Sexual Revolution”

17 September 2003, 17:00-19:30 CET, De toegang is gratis.
Agnietenkapel
Oudezijds Voorburgwal 229-231
1012 EZ
Amsterdam

Naar een nieuwe seksuele revolutie
Van lesbian nation naar nextGENDERation

We zijn verder weg van de jaren zestig dan ooit. Het lesbisch seksactivisme van Paarse September en Sister Outsider is een herinnering geworden. Radicalisme is verpletterd door neoliberale vertrutting. Marjan Sax analyseert dertig jaar lesbisch/feministische geschiedenis en zet lijnen uit voor een internationaal seksueel burgerschap.

Marjan Sax heeft haar sporen verdiend in de feministische en lesbische beweging en als oprichtster van Mama Cash. Haar inzet voor abortus, prostitutie, cafés, jodendom, migratie, rouwrituelen getuigt van liefde voor de marge.

Marjan Sax is a prominent feminist, activist, and advocate for social justice in the Netherlands. She is best known as a founding member of Mama Cash, the world’s first international women’s fund, established in 1983 to support women’s rights initiatives globally. Her activism spans numerous issues, including abortion rights, the rights of sex workers, LGBTQ+ advocacy, and Jewish identity. Sax has also worked on issues related to migration and mourning rituals, reflecting her dedication to supporting marginalized communities and fostering inclusive spaces.

Her contributions to the feminist and lesbian movements in the Netherlands have been significant, as has her role in creating safer, more inclusive public spaces, such as cafes that welcome diverse communities. Sax’s activism is deeply rooted in a commitment to social justice and a love for the margins of society, where she finds voices often ignored or silenced. Her legacy is one of compassion, courage, and a lifelong dedication to equity and inclusion.

De Mosse Lezing is een initiatief van de Stichting George Mosse Fonds die tot doel heeft de bevordering van de studie van homo/lesbische geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. George L. Mosse (Berlijn, 1918- Madison, 1998) was een bekende, liberale historicus van Duits-Joodse komaf die in 1988 gasthoogleraar homostudies was aan de Universiteit van Amsterdam. Bij zijn dood liet hij een som gelds na voor de bevordering van homo/lesbische geschiedbeoefening aan de Universiteit van Amsterdam. Informatie over de stichting is te vinden op de website van homo/lesbische studies: www.pscw.uva.nl\gl

Copyright foto’s: Stichting IHLIA (voorheen Homodok-Lesbisch Archief)
Voorziide: Disco Labyrinth, 1989
Binnenkant: George L. Mosse, Amsterdam 1983

Lecture Transcript (Slides appear below embedded in English translation):

Vandaag gaat het over de geschiedenis en ook over het heden van de vrouwenbeweging en over het heden en meer specifiek over het lesbische deel van de vrouwenbeweging. Het is mijn verhaal en mijn herinneringen en observaties, voornamelijk uit het ‘witte’ deel van de vrouwenbeweging, hoewel dat ook – zeker nu – steeds meer door elkaar loopt.

Praten over seksualiteit is geen luxe of frivole bezigheid. Seksualiteit is niet zo maar een onderwerp. De manier waarop er in de maatschappij over seksualiteit wordt gedacht en mee wordt omgegaan, is een barometer voor maatschappelijke tolerantie.

Volgens Gayle Rubin lijken conflicten over seksuele waarden en erotisch gedrag soms wel op de godsdienststrijden in vroeger eeuwen. Het zijn vaak symbolische conflicten met een enorme emotionele geladenheid. Of het nu gaat om pedofilie, prostitutie, homoseksualiteit, het zijn onderwerpen waarbij de spanning hoog kan oplopen. Discussies over seksualiteit, wat ‘normaal’ is of ‘natuurlijk’, versus ‘afwijkend’ en ‘ongezond,’ gaan niet alleen over het prive-gedrag van mensen binnenshuis, het zijn discussies met vergaande maatschappelijke consequenties. Opwinding over en afkeuring van seksueel gedrag is vaak ook een manier om sociale onvrede te luchten. Tot zover Gayle Rubin in haar klassieke artikel ‘Thinking Sex’ uit 1984

 Voor vrouwen is de mate van seksuele tolerantie een beslissende factor in het bepalen van de maatschappelijke ruimte die zij hebben om hun leven in te richten. Seksuele normen worden in de maatschappij gehanteerd om vrouwen te controleren. Of het nu gaat om het stenigen van ‘overspelige’ vrouwen in Nigeria, de ondergeschikte positie van weduwen in Nepal, vrouwen in Afrika die alleen maar meetellen als ze getrouwd zijn en kinderen hebben, de tweede rangs positie die prostituees innemen in de maatschappij. Het zijn allemaal voorbeelden die gaan over de manier waarop het patriarchaat probeert om vrouwenlevens onder controle te houden. Seksuele tolerantie is de toetssteen hoe vrij vrouwen zijn om zich aan het patriarchaat te onttrekken

Seksuele vrijheid is kwetsbaar en zeker niet vanzelfsprekend, het is altijd nodig om alert te blijven, om verworven vrijheden te verdedigen en inperking te voorkomen.

Ik wil het hebben over de strijd van lesbische vrouwen, de recente geschiedenis van die strijd, en hoe het er nu voor staat.

2. Geschiedenis

We gaan even terug in de tijd, naar de jaren ’70. Het was in een tijd waarin het rommelde op alle fronten: traditionele machts- en gezagsstructuren werden aan de orde gesteld: studenten en arbeiders eisten medezeggenschap, de tot die tijd onbedreigde posities van heren op leeftijd werden ondermijnd. Het was de tijd van de democratisering, het werken aan de basis, de anti-autoritaire beweging.

Het feminisme voegde daar haar eigen strijdpunten aan toe. Vrouwen werden zich ervan bewust dat zij, ondanks de democratisering en de grotere seksuele vrijheid, nog steeds economisch en seksueel afhankelijk waren van mannen. Ook de studentes in de linkse beweging realiseerden zich dat ze slechts een ondergeschikte rol speelden, inhoudelijk hadden ze niets in te brengen. Ook plukten ze niet de voordelen van de ‘seksuele revolutie’: taboedoorbreking op seksueel gebied kwam alleen mannen ten goede.

Het radicale feminisme kwam tot ons vanuit de VS: daar waren groepen van alleen vrouwen (dat was nieuw!), over het algemeen witte, gegoede vrouwen uit de middenklasse, die met elkaar bespraken wat er niet klopte in hun leven, ondanks het feit dat ze wel genoeg te eten hadden en in een leuk huis woonden en charmante kinderen hadden.

Ik citeer ‘geschiedenis van de vrouwentoekomst’ van de bonte was: ‘Iedere vrouw dacht immers dat zij de enige was die niet helemaal gelukkig was met haar bestaan: ze dacht bovendien dat haar teleurstellingen haar eigen schuld waren, dat ze tekort geschoten was. Als haar man of vriend haar bedroog, dacht ze dat dat kwam omdat ze niet aantrekkelijk was; als haar kinderen vervelend waren, dat dat kwam omdat ze geen goede moeder was. In de consciousness raising groepen kwamen al die vrouwen nu ineens tot de ontdekking dat alle andere vrouwen ook zulke dingen dachten, dat alle vrouwen zichzelf lelijk vonden, dat geen enkele vrouw echt met haar man kon praten, dat maar weinig vrouwen seksueel plezier hadden met mannen en dat ook de beste moeders regelmatig de neiging hadden hun kinderen uit het raam te gooien.” (p. 278, 279).

De praatgroepen die hier ook werden opgezet, waren niet alleen klaaggroepen, hun uitgangspunt was politiek: de basis van de ontevredenheid van vrouwen heeft maatschappelijke oorzaken, vrouwen hebben, los van mannen, geen maatschappelijke macht.

‘het persoonlijke is politiek’

Uit deze groepen komt de slogan ‘het persoonlijke is politiek’ voort. Dat slaat op het gegeven dat een heleboel problemen waar vrouwen mee worstelen helemaal niet individueel zijn, en dus helemaal geen privezaken zijn, maar maatschappelijke problemen. Bovendien overstijgen veel punten die te maken hebben met de verhoudingen tussen de seksen de privé sfeer, en moet er in publiek verband naar oplossingen worden gezocht.

Solidariteit was een ander, nieuw wapen in de feministische strijd: ‘sisterhood is powerful’ was het motto, vrouwen trokken één lijn naar de buitenwereld.

Belangrijk was het ontwerpen van nieuwe organisatievormen: hierarchie en leiderschap werden afgedaan als mannelijk, patriarchaal. Alle feministische activiteiten gebeurden in groepen of collectieven. Het ging om het afschaffen van de traditionele macht van status en opleiding, veel vrouwen zonder opleiding waren wel ‘ervaringsdeskundigen.’ Het was tevens een opwaardering van het lagere werk: ook typen of schoonmaken zijn onmisbare onderdelen voor het uiteindelijke produkt. Al het werk moet gewaardeerd worden, ieders bijdrage is van belang, het eindprodukt komt door gezamelijke inspanning tot stand en is ook van iedereen die er aan meewerkt. Deze werkwijze ging gepaard met ellelange vergaderingen en had vaak grote besluiteloosheid tot gevolg.

Stellingname Tegen het huwelijk en tegen het gezin. Het huwelijk was een burgerlijk instituut, het ontnam vrouwen hun eigen identiteit, ze werden alleen maar als ‘echtgenote’ en ‘moeder’ beschouwd. Het huwelijk onderdrukte vrouwen en moest worden afgeschaft. Zoals Paarse September stelde: ‘huwelijk en gezin zijn de trainingskampen van het patriarchaat.’

De afkeer van het huwelijk leidde tot een positieve keuze namelijk voor open relaties, tegen monogamie. Mensen kun je niet bezitten, iedereen is vrij. In lesbische kringen werd met deze openheid druk ge-experimenteerd, hetgeen vooral in de collectieven de werkverhoudingen en vergaderingen ingewikkeld maakte, omdat iedereen wel iets met elkaar had of gehad had.

Lesbische vrouwen waren te vinden in de voorste gelederen van de feministische strijd, ze zaten in praatgroepen en kraakten het Vrouwenhuis op de Nieuwe Herengracht, ze deden mee in akties voor de legalisering voor abortus. Maar ‘under cover,’ over ‘lesbisch’ werd in het begin niet gesproken. Wat dat wilden de hetero-feministes niet. De hetero-feministes waren bang: bang dat de buitenwereld hen af zou doen als lesbiennes, geen echte vrouwen, en hen dus niet meer serieus zou nemen; en ze vonden ‘lesbisch’ gewoon eng.

In het Vrouwenhuis leidde de kwestie van het al of niet openlijk spreken over lesbische vrouwen tot heftige ruzies.

Paarse september

De ruzie verhevigde enorm met de komst van Paarse September in 1972. Het was een groepje van drie dat de zaken flink op scherp zette in hun blaadje ‘Paarse September”. Wat ze zeiden was nieuw, revolutionair en intrigerend.

FOTO PAARSE SEPTEMBER: Maayke Meijer, Stephanie de Voogd, Noor van Crevel

Ik citeer Maayke Meijer: ‘Paarse September bestond maar uit drie vrouwen, maar ondanks hun geringe aantal slaagden ze er in de discussie over ‘lesbische identiteit’ een geheel nieuwe invalshoek te geven. Ze deden dat door de zaken om te draaien: niet homoseksualiteit is het probleem, het probleem is het feit dat iedereen gedwongen wordt hetero te zijn. De gedachte dat heteroseksualiteit wel eens niet natuurlijk zou kunnen zijn, maar aangeleerd, was volstrekt nieuw. Tot die tijd werd homoseksualiteit als een noodlottige afwijking gezien en homo’s streefden alom naar acceptatie’ (Maayke Meijer goed verkeerd, p. 192). Het feit dat Paarse September zich openlijk en trots als lesbiennes presenteerden was ongekend.

De snijdende vragen van Paarse September (hun handelsmerk: moeilijke vragen stellen) waren ook gericht aan het COC. Deze organisatie van homofielen, bestond voornamelijk uit mannen. Lesbische vrouwen speelden er een marginale rol en de homo’s die er de dienst uit maakten begrepen absoluut niets van het feminisme of van de heftigere benadering van Paarse September. Het zou nog jaren duren voordat het COC, onder druk van haar opgetrommelde vrouwelijke leden, toegaf dat er voor lesbische vrouwen andere activiteiten moesten komen dan voor homo’s.

In 1973 verscheen het boek ‘Lesbian Nation’ van Jill Johnson waarin de utopie van een lesbisch eiland werd verwoord. Dit werd ook de naam van de groep ‘Lesbian Nation’, een hecht vriendinnennetwerk dat zich vooral richtte op het opbouwen van een eigen subcultuur: Lesbisch Prachtboek:

“Lesbisch” betekent voor ons een nieuwe manier van denken, voelen, dromen en ervaren. Lesbisch zijn is geen sociaal reformisme, niet alleen een seksuele voorkeur, (…) het is een wijze van bestaan en een manier van kijken. (p.9)

Uiterlijk was belangrijk.

FOTO PAMELA Dat was anders dan de feministen die juist iedere vorm van uiterlijk vertoon aflegden omdat dat alleen maar was om mannen te behagen.

Lesbian Nation demonstreerde naar de buitenwereld juist onafhankelijkheid van denken en leven: zorgvuldig geselecteerde 2^e hands herenkleding uit de jaren ’30, een eigen haarcoupe. Het was niet mannelijk, maar androgyn.

Lesbian Nation was tamelijk naar binnengericht maar tegelijker tijd actief. Uit haar gelederen kwamen veel initiatieven voort: FOTO MARTA, het Nationale Vrouwenfestival in het Vondelpark, compleet met Amazones te paard,

FOTO AMAZONES

Vrouwenfeesten, deelname aan demonstraties, FOTO DEES en een feministisch vrouwencafe, FOTO SAAREIN alleen voor vrouwen, cafe Saarein. Ook boekhandel Xantippe was een initiatief van de dames van Lesbian Nation. FOTO XANTIPPE (in Utrecht: Heksenkelder/Heksenketel, in Groningen Dikke Trui, In Nijmegen: de Feeks.

Tot halverwege de jaren tachtig bestond de lesbische beweging uitsluitend uit witte lesbische vrouwen. Daar kwam verandering in door de komst van Sister Outsider.

FOTO SISTER OUTSIDER: Jose Maas, Tania Leon, Gloria Wekker, Tineke Sumter

Een groep van vier vrouwen die, geinspireerd door de boeken van de zwarte Amerikaanse schrijfster Audre Lorde, duidelijk maakte dat er ook zwarte lesbische vrouwen bestonden. Zij voegden een nieuw element toe aan het lesbische debat: dat er onderscheid bestaat tussen witte en zwarte vrouwen. Het leven van zwarte vrouwen wordt niet alleen door hun seksuele voorkeuren bepaald. Minstens zo belangrijk is hun ervaring als zwarte in een witte samenleving. De nadruk in de discussie verschoof van solidariteit naar de verschillen tussen vrouwen en racisme dat ook in de vrouwenbeweging bestond.

In de loop van de jaren ’80 kwam er meer aandacht voor de lust.

De eerste vrouwelijke SM-groep, Slechte Meiden, richtte zich op seksualiteit van vrouwen. FOTO FLAP EN SCHUT Nu eens niet in termen van geweld tegen vrouwen, maar gericht op lustbeleving, een positieve benadering. In die tijd waren de SM-vrouwen de eersten die een vocabulaire ontwikkelden over seks van vrouwen. Ik bedoel niet ‘vocabulaire’ in de zin van een post-modern vertoog, maar letterlijk: ze benoemden het SM-spel tussen vrouwen, gebruikten woorden als kut en dildo, spraken over verschillende fasen van opwinding en verlangen, uitstel en bevrediging. Opnieuw was de scene in de VS een belangrijke inspiratiebron. Bekende lesbische meesteressen, zoals Pat Califia, werden naar Nederland gehaald. Er was aandacht voor porno, zowel in tekst als in beeld, waarin vrouwen de hoofdrol speelden, niet gericht op mannen, maar vanuit een lesbische invalshoek. De opvolger van Slechte Meiden, WildSide (die nog steeds bestaat) FOTO ANITA experimenteerde met spelavonden, en organiseerde workshops om technieken te leren.

De SM vrouwen ondervonden veel weerstand in lesbische kringen, maar werden tegelijkertijd ook met een zeker ontzag behandeld. Hoewel lang niet iedereen geinteresseeerd was in SM als seksuele uitingsvorm, was men ook heel nieuwsgierig, seks en lust zijn tenslotte voor iedere lesbienne een belangrijk onderdeel van het leven.

Butch/femme

In 1984 verschijnt een geruchtmakend artikel van Joan Nestle, een van de oprichtsters van het eerste lesbische archief in de wereld, in New York. FOTO JOAN Het artikel heet ‘the Fem Question’ en gaat in op een verschijningsvorm van lesbische relaties in de jaren ‘50: de butches en de femmes. FOTO BUTCH FEMME Het is een hommage aan de vergeten voorloopsters van de 2^e golf.

Butch en Femme lesbiennes zagen er op het eerste gezicht uit als replica’s van de klassieke hetero-stellen: de ‘butch’ mannelijk en de ‘femme’ vrouwelijk. Butches en femmes vond je niet in intellectuele kringen, ze hoorden bij het barleven van de jaren voor en vlak na de 2^e wereld oorlog.

De butches waren de vrouwen die lak hadden aan de eisen van vrouwelijkheid in uiterlijk en in levensstijl. Ze droegen mannenkleren, werkten vaak in mannenberoepen en leefden een leven van een andere sekse. Zij waren de ‘passing women’,

FOTO BERLIJN of de Bet van Beerens, met wie je geen ruzie moest krijgen omdat ze –noodgedwongen- goed hadden leren vechten. Joan Nestle: ‘Een butch die mannenkleren droeg in de ’50 jaren was geen man in mannenkleren. Het was een vrouw die een eigen stijl creeerde om aan andere vrouwen duidelijk te maken waar ze voor stond: het nemen van erotische verantwoordelijkheid.”

3. TOT ZOVER EEN SNELLE REIS DOOR DE LESBISCHE WITTE GESCHIEDENIS.

Hoe is het nu? Zoals er altijd verschillende ontwikkelingen tegelijkertijd zijn, is dat ook nu aan de gang. Er zijn verschillende ontwikkelingen met verschillende ingredienten, die tegelijkertijd plaatsvinden. Er is grote diversiteit in de levens van mensen die zich aangetrokken voelen tot dezelfde sekse, we hebben te maken met jonge lesbische meisjes van Nederlandse afkomst, meisjes van Marokkaanse, Turkse of Surinaamse afkomst, oudere lesbiennes, vrouwen met goede banen en inkomens, vrouwen met een uitkering, lesbische moeders, noem maar op.

Politieke dimensie is verdewenen

Eén ding is duidelijk: de politieke dimensie van het (witte) lesbisch feminisme is geheel verdwenen. Het jonge lesbische leven speelt zich af in een danscultuur: meiden, wit en zwart, ontmoeten elkaar op disco-avonden, er wordt gedronken, gedanst en geflirt en dat is het. In veel lesbische jonge meisjes levens heeft de politiek zich teruggetrokken in de prive-sfeer of is zo goed als afwezig.

Natuurlijk heeft een deel van het lesbische leven zich altijd afgespeeld in bars, dancings, uitgaansgelegenheden. Daar is ook niets op tegen, de erotische invulling van het lesbo-leven moet tenslotte ergens vorm krijgen. De discos’s zijn ook meer gevuld met zwarte meisjes dan vroeger. De disco’s worden bevolkt door knappe meisjes, hip gekleed, goed opgemaakt, meer dan de helft met lang haar, kortom leuke gewone witte en zwarte meiden. FOTO ZIJAANZIJ

Maar dat neemt niet weg dat er alleen nog maar een danscultuur is, de strijdcultuur, is geheel verdwenen.

In de ‘90er jaren waren de lipstick lesbians een provocatie aan de lesbische vrouwen die iedere vorm van ‘vrouwelijkheid’ verwierpen. Zij waren de nieuwe vorm van lesbisch, niet meer gehinderd door ouderwetse beelden van vrouwen die zich niet wilden aanpassen aan de maatschappelijke normen, paarden zij politiek bewustzijn aan een vrouwelijk uiterlijk. Zij waren een beetje de geheime agenten van de subcultuur.

Die geheime agenten hebben nu echter de macht gegrepen. Door gebrek aan politieke contekst zijn de lipstick lesbians langzamerhand voor de buitenwereld, en voor de lesbische wereld zelf, dé acceptabele vorm van lesbisch geworden: als je er maar gewoon = vrouwelijk uitziet, is het helemaal niet zo erg dat er lesbiennes rondlopen. Dat denkt de buitenwereld. En voor veel lesbische meisjes geldt dat ze het wel fijn vinden om niet uit de toon te vallen.

Lesbisch is mainstream geworden; geaccepteerd als ze er maar leuk uitzien.

Butches zijn met een lantarentje te zoeken. FOTO MOTOR De paar butches die er nog hier en daar zijn, worden door hun mede lesbiennes vaak met enige gene bekeken, alsof zij de zoete droom van aanpassing en acceptatie verstoren.

Een hoogtepunt in het mainstreamen van de lesbische dans- en uitgaanscultuur is het recente optreden van Madonna bij de uitreiking van de MTV awards sept. vorig jaar. Zij presenteerde haar nieuwe cd: Hollywood. Voor het oog van de creme de la creme van de hedendaagse popwereld, voert Madonna samen met Britney Spears en Christina Aguilera een show op die zowel een kritiek is op de maagdelijkheidscultus en het huwelijk, als een ode aan de lesbische liefde. Ik zal het fragment zo even laten zien, dan zijn we allemaal weer bij de tijd.

het begint met ‘daar komt de bruid’ van Britney Spears en Christina Aquilera, vervolgens het nummer van Madonna ‘like a virgin’, dan komt Madonna, dan de beroemde kus, die erg snel gaat, dus let goed op, dan de verrassende verschijning van de butch, – de zwarte butch (de ander!) – de rapster Missy Elliot en het eindigt met een gezamelijke kritiek op de geliktheid en saaiheid van Hollywood en de muziekzenders. In de opname wordt minstens zo veel aandacht besteed aan de reactie van het publiek, als aan de show zelf, zo zeer zelf dat we ‘de kus’ maar half zien, omdat Justin Timberlake in beeld komt, de ex van Britney Spears, die nu met Cameron Diaz gaat.

VIDEO

Ik ben een groot fan van Madonna, niet zo zeer van haar muziek, maar wel van haar onvermoeibare strijd tegen verstofte traditie en vooroordelen t.a.v. seksualiteit van vrouwen. Die vrouw heeft guts en kwaliteit en heeft zeker een rol gespeeld in het veranderen van opvattingen over seksualiteit van vrouwen.

Wat kunnen we zeggen over het zo veel gewoner worden van lesbisch voor meisjes? Vooral in de kringen in de grote stad, bij de meiden die nu naar de disco gaan?

• Meiden noemen zichzelf ‘lesbisch’, maar ook ‘queer’ of ‘gay’, afhankelijk van de situatie, ze gebruiken die woorden door elkaar heen;
• ‘Feministisch’ noemen de meiden onder de 30 zich liever niet, er kleeft voor velen een ‘geitenwollensokken-imago’aan het woord, waar ze niets mee hebben. Meisjes zeggen ook:
  • ‘ik noem me niet zo, maar ik ben het wel’.

Hoe zit het met het seksleven van de lesbiennes?

Er is zeker verandering vergeleken bij 30 jaar geleden, er wordt veel meer door vrouwen openlijk over seks gepraat, er is meer inzicht in vrouwelijke lustbeleving, er zijn seksshops waar ook vrouwen zich op hun gemak voelen. De seks is vrijer. Maar hoe gaan we er mee om? De concentratie van lesbische vrouwen op het hebben en houden van een relatie, vaak ten koste van de lust, is er nauwelijks minder op geworden.

Monogamie blijft de norm. Veel jonge meiden practiseren een soort ‘seriale monogamie’: veel kortdurende relaties achter elkaar. Natuurlijk wordt er ook ‘vreemdgegaan’, maar het blijft allemaal toch heel keurig, lesbo’s leven over het algemeen soms nog keuriger dan hetero’s.

Er is zelfs sprake van ernstige vertrutting: het homohuwelijk, kan zich verheugen in grote belangstelling, in dames en herenkringen. Er wordt veel getrouwd. FOTO JET EN JUUL.

Huisje, boompje, beestje (er zijn veel lesbo’s met een hond) lijkt voor veel stellen het hoogst haalbare. Van kritiek op het burgerlijk instituut huwelijk is geen sprake meer. De opvatting van de radicale lesbische beweging dat het huwelijk als onderdrukkend instituut moest worden afgeschaft, is verdwenen, het huwelijk is juist geaccepteerd.

De restauratie in het denken over vaste relaties als het hoogst haalbare viert in lesbische kringen hoogtij. Ik vind op zich het recht van homo’s en lesbiennes om te mogen trouwen een mijlpaal in de maatschappelijke strijd om de erkenning van ‘het anders-mogen leven’ dan in het traditionele hetero-model. Maar dat wil nog niet zeggen dat je ook gebruik moet maken van dat recht

Ik wil ook nog even het ‘lesbisch moederschap’ noemen. Ik gun alle vrouwen het lief en leed van het hebben van kinderen. Maar ik zet vraagtekens bij de vorm die het lesbisch moederschap de laatste jaren heeft gekregen. Het hebben van kinderen vindt vooral plaats in het kader van ‘huisje-boompje-beestje’. Het lijkt wel alsof lesbische stellen, wanneer ze kinderen krijgen, iedere gedachte aan alternatieve vormen over boord zetten. Een soort super aanpassing aan het hetero-model, zonder ruimte voor experimentele leefvormen.

Al deze klassieke hetero-kopieen vinden plaats in een tijd waarin het hetero huwelijk in zijn voegen kraakt. Eén op de drie gezinnen zijn op dit moment één-ouder gezinnen, één op de twee huwelijken eindigt in scheiding. Zou het zo zijn dat het homo-huwelijk, belichaamd in de monogame liefde, een perverse truc is om het instituut huwelijk van de ondergang te redden?

We kunnen dan ook constateren dat het mainstreamen en meer accepteren van lesbisch en homo een inkapselend effect heeft gehad: de reformistische doelen van ‘gelijkheid’ zijn gehaald, de radicale doelen van een revolutionaire verandering, niet.

Het is niet alleen maar mainstream wat de klok slaat, er zijn ook een aantal andere trends te constateren. We hebben bijvoorbeeld de DRAG KINGS. Drag kings zijn een woordspeling op de Drag Queens, de homo’s die zich in drag, als vrouwen verkleden. En niet zo maar vrouwen, maar super vrouwen, ouderwetse vrouwen ook, met hakken, oorbellen, glitter en glamour.

In lesbische kringen is een eigen versie hiervan ontwikkeld: Drag Kings, zijn het vrouwelijk equivalent: vrouwen die zich verkleden als mannen, echte mannen. FOTO DRAGKING Geen butches dus, want dat blijven vrouwen in mannenkleren, maar vrouwen die er uit willen zien als echte mannen: mannen met snorren en baarden, Elvis clones, bouwvakkers. Er zijn drag-king workshops, waarin vrouwen leren hoe ze zich als mannen kunnen kleden en bewegen en er zijn drag king contests, De dragkings zijn de volgende fase in het spel met gender-rollen en identiteiten.

Dat brengt me op een andere ontwikkeling, die geen spel is maar bloedige ernst: de genderbenders. Transseksuelen zijn mensen die zich niet gelukkig voelen in hun lichaam en zich laten opereren om tot de andere sekse te gaan horen. Zij zijn de meest extreme vorm van onaangepastheid aan de sociaal wenselijke genderrollen. Transseksualiteit is een onderwerp dat haast niemand onberoerd laat. De onzekerheid die transseksuelen vaak te weeg brengen, laat zien hoe belangrijk het voor ons is om te weten of iemand een man of een vrouw is. Homo’s en lesbo’s zetten deze zekerheden al enigszins op de tocht, transseksuelen zijn de ultieme provocatie van de maatschappelijke gender-indeling.

In de feministische en lesbische beweging is er altijd zeer afwijzend gereageerd op mannen die vrouwen waren geworden. Het waren geen ‘echte vrouwen’ en ze waren niet welkom in groepen die alleen uit vrouwen bestonden. De laatste tien jaar echter zijn er steeds meer vrouwen die zich laten ‘ombouwen’ van vrouw naar man. Of althans, de ‘F’to ‘M’s’ (female to males) zijn veel zichtbaarder geworden. Zij zijn steeds meer de (gemengd toegankelijke) vrouwencafe’s in de VS gaan bevolken. Vooral aan de West kust van de VS zie je veel mannen die toch herkenbaar zijn als ‘F’ to M’s’, of vrouwen die halverwege een transformatie proces zijn en trekken van beide seksen vertonen.

Het interessante van de grotere aanwezigheid van ‘vrouwen- in-transitie’ in de transgender beweging is dat daar een verschuiving heeft plaatsgevonden in de striktheid waarmee het transformatie proces wordt uitgevoerd. Was het vroeger zo dat een trans een echte man of een echte vrouw werd, met alles eraan of juist eraf, tegenwoordig zie je een veel grotere variatie: ‘F’ to ‘M’s’ die wel hun borsten laten amputeren, maar afzien van het laten construeren van een penis, omdat dat vaak toch niet zo’n succesvol produkt wordt. Of ‘M’ to ‘F’s’ die wel vrouwelijke hormonen nemen en glad en rond worden, maar hun penis behouden. Er is een tussengebied aan het ontstaan van mensen die niet meer zijn in te delen bij de ene of de andere sekse, maar een eigen gender construeren: de seksebuigers, genderbenders. FOTO GENDERBENDER Op zich een welkome ontwikkeling in een wereld die te veel in dichotomieen denkt.

(Islamitische) jongeren

Het is langzamerhand bekend dat het lang niet voor iedereen makkelijker geworden is. Er mag dan sprake zijn van toegenomen acceptatie van lesbisch en homo, toch geldt dat niet voor iedereen. Uit een onderzoek onder homo-lesbische en bi-jongeren dat het blad Expreszo in samenwerking met BNN heeft gehouden, dat op 25 sept, gepresenteerd wordt, blijkt dat er in toenemende mate sprake is van discriminatie van gay-jongeren. Ze worden uitgescholden op straat, gepest op school, zijn angstiger om voor hun homoseksualiteit uit te komen.

Ook zijn er steeds meer klachten van homo/lesbische leraren over bedreigingen op school. Dat geldt dan met name voor de scholen met veel allochtone leerlingen. Op dit moment zijn 65% van de leerlingen van middelbare scholen in Amsterdam kinderen van migranten afkomstig uit niet-geindustrialiseede landen. Zo makkelijk ligt het dus allemaal ook weer niet.

Islamitische jongeren met een andere seksuele voorkeur, is de groep die het meeste last heeft van discriminatie en gebrek aan acceptatie. Jonge islamitische meisjes en jongens voeren vaak een hard gevecht om acceptatie.

Het ideaal zoals dat is door veel westerse homo’s en lesbo’s, wordt nagestreefd, de coming out, is voor veel islamitische jongeren geen realistisch doel. Imad el Kaka en Hatice Kurîun zeggen in hun boek over homoseksualiteit van Islamitische jongeren, dat het hoogst haalbare voor hen vaak is om een paar mensen in vertrouwen te nemen, terwijl de rest van hun omgeving niet op de hoogte is.

Als jongeren wel uitkomen dan is verstoting uit de familie vaak hun lot. Het komt zelfs voor dat jongeren voor de rest van hun leven op de vlucht zijn voor hun familie.

De kans op dit soort reacties maakt dat de meesten besluiten niets aan hun familie te vertellen over hun lesbische of homoseksuele gevoelens.

Homo- emanicpatie volgens westers model is niet waar islamitisch jongeren naar streven, omdat dat niet werkt. Voor hen geldt dat ze hun eigen weg willen volgen in hun seksuele ontwikkeling. |Belangrijker dan voorschrijven hoe hun lesbische/homo ontwikkeling er uit moet zien, is om naar ze te luisteren, ze te vragen wat voor hun belangrijk is, ze hun eigen weg te laten uitstippelen.

Homoseksualiteit lijkt voor sommige moslims in het Westen vaak een symbolische betekenis te hebben: een voorbeeld bij uitstek van alles wat slecht wordt geacht aan de westerse maatschappij. Veel van die houding is te verklaren vanuit de achtergestelde positie van veel migranten, en in het verlengde daarvan hun negatieve opstelling tegenover de samenleving waarin ze leven.

In de ogen van de ouders van deze jongeren is homoseksualiteit een bij uitstek westers verschijnsel, dat typerend is voor de decadente en zedenloze trends.

Anders echter dan veel gelovige moslims in Nederland denken, zijn homoseksuele relaties helemaal geen exclusief westers verschijnsel, De grotendeels gescheiden mannen- en vrouwenwerelden in de landen van herkomst hebben altijd veel ruimte geboden aan de mannen- en vrouwenliefde, al dan niet met een seksuele dimensie. Zo was de liefde tussen mannen vanaf de achtste eeuw een populair thema in de Arabische dichtkunst..

Ook de vrouwenliefde was in de middeleeuwse Arabische poezie geen onbekend thema. Turkije kent bijvoorbeeld ook een eeuwenoude traditie van homoseksualiteit. Ook veel auteurs en succesvolle artiesten in het Turkije van nu zijn homo of lesbisch.

Toekomst

Wat levert dit mozaiek aan ontwikkelingen op? Wat betekenen lesbisch mainstreamen en inkapseling aan de ene kant en discriminatie aan de andere kant voor de toekomst?

Inmiddels is de strijd voor seksueel zelfbeschikkingsrecht internationaal. Over de hele wereld staan vrouwen groepen en gemengde gay-organisaties op de barricade voor de rechten van homo’s en lesbo’s. In Zuid Afrika is als eerste land ter wereld in de grondwet het recht op vrije seksuele keuze opgenomen. Een mijlpaal. Maar zoals wij ook weten, een wet helpt wel, maar is niet voldoende om de mentaliteit van mensen te veranderen, dus ook daar is het lang nog geen koek en ei voor de gays. In Latijns Amerika, Azie, een aantal Afrikaanse landen, in landen in Oost Europa zijn lesbische groepen aktief die strijden voor gelijkberechtiging en tegen patriarchale overheersing. Voor lesbiennes is die strijd vaak erg zwaar, omdat in veel landen de positie van

vrouwen in het algemeen toch al onder druk staat. Door betere communicatie, door toegenomen migratie, door de globalisering, zijn wij met die vrouwen en mannen verbonden. ‘Internationale solidariteit’ betekent dat wij, met onze rechten en onze verworvenheden, ons ook moeten inspannen voor de levens van zusters en broeders die het minder goed getroffen hebben.

Zoals ik in het begin al zei, Seksuele vrijheid is kwetsbaar en zeker niet vanzelfsprekend, en alertheid is altijd geboden.

De enorme verrechtsing zoals die zich nationaal en internationaal voltrekt heeft zeker ook invloed heeft op de rechten van vrouwen.

Op dit moment voert de regering Bush een gerichte campagne tegen alle amerikaanse en internationale organisaties die zich bezig houden met het recht van vrouwen op goede voorbehoedsmiddelen en een veilige abortus. Die campagne is begonnen op de dag dat Bush aantrad. Zijn eerste handeling als president was het invoeren van de ‘Gagrule’: het intrekken van het geld van alle organisaties, die zich bezig houden met ‘reproductieve rechten’.

– Ook nu in zijn verkiezingscampagne voert Bush gericht actie tegen abortus en tegen het homohuwelijk.
– Het Vaticaan heeft zich net weer eens laten horen met een veroordeling van grotere vrijheid van vrouwen en van het homohuwelijk.
– Het toenemend fundamentalisme in de wereld, zowel Christelijk als Islamitisch heeft verregaande gevolgen voor de bewegingsvrijheid van vrouwen. Dat geldt voor alle vrouwen, maar lesbische vrouwen zijn daarin het meest kwetsbaar.

In de politieke tegenbewegingen in Nederland en in de wereld, zoals de anders-globalisten, is weinig bewustzijn over de issues waar de vrouwenbeweging mee kwam en komt. Er zijn veel zelfbewuste vrouwen en meisjes actief bij de andersglobalisten, een aantal woordvoerders zijn sterke vrouwen. Toch zijn ook daar onderwerpen als ‘seksualiteit’ niet aan de orde. Voor sommigen ongetwijfeld omdat ze dat als een gepasseerd station beschouwen. Maar voor velen helaas ook uit gebrek aan inzicht en kennis.

Daarom, het is hoogste tijd om in beweging te komen! Word aktief in een studentenbeweging, in een politieke partij, in het Homonetwerk van Amnesty International, als supporter van Women on Waves, in aktiegroep Keer het Tij, die zaterdag met de vakbonden de demonstratie organiseert tegen het beleid van de regering, 11.30 uur op de Dam in Amsterdam.

 

English-language Translation

Today, my talk is about the history and also the present of the women’s movement, and specifically about the lesbian part of the women’s movement. It is my story and my memories and observations, mainly from the “white” part of the women’s movement, although that is increasingly mixing together—especially now.

Talking about sexuality is not a luxury or a frivolous activity. Sexuality is not just any subject. The way society thinks about and deals with sexuality is a barometer for social tolerance.

According to Gayle Rubin, conflicts over sexual values and erotic behavior sometimes resemble the religious wars of earlier centuries. They are often symbolic conflicts with enormous emotional intensity. Whether it concerns pedophilia, prostitution, or homosexuality, these are topics where tension can run high. Discussions about sexuality, what is “normal” or “natural,” versus “deviant” and “unhealthy,” are not just about private behavior behind closed doors; they are discussions with far-reaching social consequences. Excitement about and disapproval of sexual behavior is often also a way to vent social discontent. So far Gayle Rubin from her classic chapter “Thinking Sex” from 1984.[1]

For women, the degree of sexual tolerance is a decisive factor in determining the social space they have to arrange their lives. Sexual norms are used in society to control women. Whether it is the stoning of “adulterous” women in Nigeria, the subordinate position of widows in Nepal, women in Africa who only count if they are married and have children, or the second-class position that prostitutes hold in society. These are all examples of how patriarchy tries to keep women’s lives under control. Sexual tolerance is the touchstone of how free women are to escape patriarchy.

Sexual freedom is vulnerable and certainly not a given; it is always necessary to remain alert, to defend acquired freedoms, and to prevent restrictions.

I want to talk about the struggle of lesbian women, the recent history of that struggle, and where it stands now.

History

Let us go back in time to the 1970s. It was a period of upheaval on all fronts: traditional structures of power and authority were being questioned. Students and workers demanded participation, and the previously unchallenged positions of older gentlemen were being undermined. It was the era of democratization, grassroots work, and the anti-authoritarian movement.

Feminism added its own issues to this mix. Women became aware that, despite democratization and greater sexual freedom, they were still economically and sexually dependent on men. Even female students in leftist movements realized that they played only a subordinate role, contributing little of substance. Moreover, they did not reap the benefits of the “sexual revolution”: breaking taboos around sexuality primarily benefited men.

Radical feminism came to us from the United States. There were groups of only women (that was new!)—generally white, affluent middle-class women—who came together to discuss what was wrong in their lives, despite having enough to eat, living in nice homes, and raising charming children.

I quote from Geschiedenis van de Vrouwentoekomst (The History of the Women’s Future, 1980) published by the feminist publishing company De Bonte Was:

“Every woman thought she was the only one who was not entirely happy with her life. Moreover, she thought her disappointments were her own fault, that she had fallen short. If her husband or boyfriend cheated, she thought it was because she was not attractive enough; if her children misbehaved, it was because she was not a good mother. In the consciousness-raising groups, these women suddenly discovered that all other women thought the same things: all women considered themselves ugly, no woman could really talk to her husband, very few women enjoyed sex with men, and even the best mothers regularly felt the urge to throw their children out the window.” (p. 278-279)

The discussion groups formed here were not just complaint forums; their starting point was political: the basis of women’s dissatisfaction has societal causes, and women, apart from men, have no societal power.

The Personal is Political

From these groups came the slogan “the personal is political.” This refers to the idea that many problems women struggle with are not individual issues or private matters but societal problems. Furthermore, many issues related to gender relations transcend the private sphere and require public solutions.

Solidarity became a new weapon in the feminist struggle: “sisterhood is powerful” was the motto, and women presented a united front to the outside world.

Creating new organizational structures was also important: hierarchy and leadership were dismissed as masculine and patriarchal. All feminist activities took place in groups or collectives. The focus was on eliminating traditional power structures based on status and education. Many women without formal education were “experts through experience.” This also elevated the value of “lower” work: tasks like typing or cleaning were recognized as indispensable parts of the final product. All work had to be valued, everyone’s contribution was important, and the final product was a collective effort belonging to all who contributed. This approach often resulted in endless meetings and frequent indecision.

Position against marriage and the family. Marriage was seen as a bourgeois institution that stripped women of their identity, reducing them to “wife” or “mother.” Marriage oppressed women and needed to be abolished. As Purple September stated: “Marriage and family are the training camps of patriarchy.”

The rejection of marriage led to a positive choice for open relationships, against monogamy. People cannot be owned; everyone is free. In lesbian circles, this openness was actively experimented with, which often made work relationships and meetings in the collectives complicated, as everyone had been or was involved with one another.

Lesbian women were at the forefront of the feminist struggle. They participated in discussion groups, squatted at the Vrouwenhuis [Women’s House] on Nieuwe Herengracht, and took part in actions for abortion legalization. However, they did so “undercover.” In the early days, lesbianism was not openly discussed because heterosexual feminists did not want it to be. Heterosexual feminists were afraid—afraid that the outside world would dismiss them as lesbians, not real women, and therefore not take them seriously. They also simply found “lesbianism” intimidating.

At the Vrouwenhuis, the issue of whether or not to openly discuss lesbian women led to intense arguments.

Purple September

The conflict intensified dramatically with the emergence of Purple September in 1972. It was a small group of three women who sharpened the discourse through their publication, “Purple September.” What they said was new, revolutionary, and intriguing.

I cite Maayke Meijer: “Purple September consisted of only three women, but despite their small numbers, they succeeded in offering a completely new perspective on the discussion of ‘lesbian identity.’ They achieved this by flipping the narrative: the problem is not homosexuality, but rather the fact that everyone is compelled to be heterosexual. The idea that heterosexuality might not be natural but rather learned was entirely new. Until then, homosexuality was seen as an unfortunate deviation, and gay people strove universally for acceptance.” (Maayke Meijer, Goed Verkeerd, p. 192). The fact that Purple September openly and proudly identified as lesbians was unprecedented.

The piercing questions posed by Purple September (their trademark was asking difficult questions) were also directed at the COC. This homosexual organization consisted mainly of gay men. Lesbian women played a marginal role, and the men who dominated the organization had little understanding of feminism or the more confrontational approach of Purple September. It would take years of pressure from its mobilized female members for the COC to acknowledge that lesbian women required different activities than gay men.

In 1973, Jill Johnson published Lesbian Nation, a book that articulated the utopia of a lesbian island. This also became the name of the group “Lesbian Nation,” a close-knit network of friends focused on building their own subculture:

Lesbisch Prachtboek [Lesbian Beauty Book]: “For us, being lesbian means a new way of thinking, feeling, dreaming, and experiencing. Being lesbian is not about social reformism or merely a sexual preference; it is a way of existing and perceiving.” (p. 9)

Appearance Was Important

Unlike feminists who rejected any form of outward appearance as merely a way to please men, Lesbian Nation demonstrated independence in thinking and living through their distinct style: carefully chosen vintage men’s clothing from the 1930s and unique haircuts. It was not masculine, but androgynous.

Despite their inward focus, Lesbian Nation was active. Many initiatives emerged from their ranks:

The National Women’s Festival in the Vondelpark, complete with Amazons on horseback.

Women’s parties, participation in demonstrations.

Until the mid-1980s, the lesbian movement consisted almost exclusively of white women. That changed with the arrival of Sister Outsider.

This group of four women, inspired by the writings of Black American author Audre Lorde, highlighted the existence of Black lesbian women. They introduced a new element to the lesbian debate: the distinction between white and Black women. The lives of Black women are shaped not only by their sexual preferences but also by their experiences as Black individuals in a white society. The focus of discussions shifted from solidarity to the differences between women and the racism present even within the women’s movement.

By the 1980s, there was increasing attention to desire. The first female SM group, Slechte Meiden [Bad Girls], emphasized women’s sexuality—not in terms of violence against women but as an exploration of pleasure and a positive approach to desire.

This time, not in terms of violence against women but focused on the experience of desire—a positive approach. At that time, the SM women were the first to develop a vocabulary around women’s sexuality. I do not mean “vocabulary” in the sense of a postmodern discourse but quite literally: they described the SM dynamics between women, used words like “pussy” and “dildo,” and spoke about the various stages of arousal and desire, delay and satisfaction. Once again, the scene in the United States served as a significant source of inspiration. Well-known lesbian dominants, such as Pat Califia, were invited to the Netherlands. There was attention to pornography, both in text and visual form, where women took the lead—not aimed at men, but from a lesbian perspective. The successor to Slechte Meiden, WildSide (which still exists today).

While SM women faced significant resistance within lesbian circles, they were also treated with a certain respect. Although not everyone was interested in SM as a form of sexual expression, there was curiosity—after all, sexuality and desire are vital parts of every lesbian’s life.

Butch/Femme

In 1984, Joan Nestle, one of the founders of the world’s first lesbian archive in New York, published a groundbreaking article titled “The Fem Question.”

The article explored the dynamics of butch and femme lesbian relationships in the 1950s and served as a tribute to the forgotten pioneers of the second wave.

It is a tribute to the forgotten predecessors of the second wave.

On the surface, butch/femme lesbians resembled traditional heterosexual couples: the butch appeared masculine, and the femme appeared feminine. However, these women were not part of intellectual circles but belonged to the bar scene of the pre- and post-WWII years.

The butches were women who defied traditional feminine expectations in both appearance and lifestyle. They wore men’s clothing, often worked in male-dominated professions, and lived lives associated with another gender. They were the “passing women.”

Like Bet van Beerens, who, out of necessity, became adept at defending themselves. Joan Nestle: “A butch wearing men’s clothing in the 1950s was not a man in men’s clothing. She was a woman creating her own style to signal to other women what she stood for: taking erotic responsibility.”

 

A Quick Journey through White Lesbian History So Far

How are things now? Just as there have always been different developments occurring simultaneously, this is still the case. Various developments, with different ingredients, are happening concurrently. There is great diversity in the lives of people who are attracted to the same sex. We encounter young lesbian girls of Dutch descent, girls of Moroccan, Turkish, or Surinamese backgrounds, older lesbians, women with high-paying jobs, women on welfare, lesbian mothers—you name it.

The Political Dimension Has Disappeared

One thing is clear: the political dimension of (white) lesbian feminism has entirely vanished. The lives of young lesbians now unfold in a dance culture: girls, both white and black, meet at disco nights, drink, dance, flirt, and that is it. In the lives of many young lesbian girls, politics has retreated to the private sphere or is almost entirely absent.

Of course, part of lesbian life has always taken place in bars, clubs, and nightlife venues. There is nothing wrong with that—after all, the erotic aspect of lesbian life has to find its form somewhere. What is different now is that discos are more populated by Black girls than before. These clubs are frequented by attractive, stylishly dressed, well-made-up girls, more than half of whom have long hair—fun, regular white and Black girls.

But the fact remains that what is left is just dance culture; the fight culture has completely disappeared.

In the 1990s, lipstick lesbians were a provocation to those lesbian women who rejected every form of “femininity.” They represented a new form of lesbian identity—unencumbered by outdated images of women who did not want to conform to societal norms, pairing political awareness with a feminine appearance. They were, in a sense, the secret agents of the subculture.

However, these secret agents have now seized power. In the absence of a political context, lipstick lesbians have gradually become the acceptable face of lesbian identity, both to the outside world and within the lesbian community itself: as long as you look “normal” and feminine, it is not so bad that lesbians exist. That is the perception of the outside world. And for many young lesbians, it is comforting not to stand out.

 

Lesbian identity has gone mainstream; it is accepted, provided you look good.

Butches are hard to find. The few butches that still exist here and there are often viewed with some embarrassment by their fellow lesbians, as if they disrupt the sweet dream of conformity and acceptance.

A highlight of the mainstreaming of lesbian dance and nightlife culture was Madonna’s performance at the MTV Awards in September last year. She presented her new album, Hollywood.

Before the crème de la crème of today’s pop world, Madonna, together with Britney Spears and Christina Aguilera, performed a show that was both a critique of the virginity cult and marriage and an ode to lesbian love. I will show you the clip in a moment, so we are all up to date.

It begins with Britney Spears and Christina Aguilera performing “Here Comes the Bride,” followed by Madonna’s “Like a Virgin.” Then Madonna herself enters, leading to the famous kiss—it happens quickly, so pay attention—followed by the surprising appearance of a butch, the Black butch (the other), rapper Missy Elliott. It ends with a joint critique of the polished, dull nature of Hollywood and music channels. The recording focuses as much on audience reactions as on the performance itself—so much so that “the kiss” is barely shown because Justin Timberlake, Britney’s ex, now dating Cameron Diaz, is prominently featured.

I am a big fan of Madonna—not so much for her music, but for her tireless fight against outdated traditions and prejudices about women’s sexuality. That woman has guts and quality and has certainly played a role in changing perceptions of women’s sexuality.

What can we say about lesbianism becoming much more normalized for girls? Especially among city girls who now frequent discos?

• Girls call themselves “lesbian,” but also “queer” or “gay,” depending on the situation, using these terms interchangeably.
• Girls under 30 are hesitant to call themselves “feminist,” as the word often carries a “wool-socks image” they do not identify with. They might say, “I do not call myself that, but I am one.”

What about the sex lives of lesbians?

There has definitely been a change compared to 30 years ago. Women talk much more openly about sex, there is more understanding of female desire, and there are sex shops where women feel comfortable. Sex is freer. But how do we handle it? The focus among lesbian women on maintaining a relationship, often at the expense of desire, has not diminished much.

Monogamy remains the norm. Many young women practice a kind of “serial monogamy”: a series of short relationships one after another. Of course, there is infidelity, but everything remains quite proper; lesbians often live even more properly than heterosexuals.

There is even a trend of increasing domestication: the gay marriage has garnered much interest, in both women’s and men’s circles. Many are getting married.

The dream of a house, a tree, a pet (many lesbians have a dog) seems to be the highest aspiration for many couples. Criticism of marriage as a bourgeois institution has disappeared. The radical lesbian movement’s stance that marriage as an oppressive institution should be abolished is gone; instead, marriage is embraced.

The restoration of traditional thinking about committed relationships as the ultimate goal is thriving in lesbian circles. While I see the right for gays and lesbians to marry as a milestone in the social fight for recognition of living differently from the traditional hetero model, that does not mean one has to exercise that right.

I also want to touch on “lesbian motherhood.” I wish every woman the joys and challenges of having children. However, I question the form lesbian motherhood has taken in recent years. Having children often happens within the framework of “a house, a tree, a pet.” It seems as if lesbian couples, when they have children, abandon all thoughts of alternative lifestyles—a kind of super-conformity to the hetero model, leaving no room for experimental ways of living.

All these classic hetero copies are emerging at a time when the hetero marriage model is crumbling. One in three families today is a single-parent household, and one in two marriages ends in divorce. Could it be that the gay marriage, embodied in monogamous love, is a perverse trick to save the institution of marriage from collapse?

We can conclude that the mainstreaming and increasing acceptance of homosexuality has had an assimilating effect: the reformist goals of “equality” have been achieved, but the radical goals of revolutionary change have not.

It is not all about mainstreaming; there are other notable trends. For example, we have the DRAG KINGS. Drag Kings are a play on Drag Queens—gay men who dress in drag as women, often exaggerated, glamorous, old-fashioned women with heels, earrings, glitter, and glamour.

In lesbian circles, a counterpart has developed: Drag Kings, the female equivalent. Women dress as men—real men. Not butches, who are still women in men’s clothes, but women who want to look like real men: men with mustaches and beards, Elvis clones, construction workers. Drag King workshops teach women how to dress and move like men, and Drag King contests are held. Drag Kings represent the next phase in playing with gender roles and identities.

This brings me to another development that is not playful but deadly serious: the genderbenders. Transsexuals are individuals who feel uncomfortable in their bodies and undergo surgery to transition to the other gender. They represent the most extreme form of resistance to socially acceptable gender roles. Transsexuality is a topic that stirs deep emotions. The uncertainty transsexuals often evoke shows how crucial it is for us to know whether someone is a man or a woman. Gays and lesbians already challenge these certainties somewhat, but transsexuals are the ultimate provocation to societal gender classification.

In feminist and lesbian movements, men who had transitioned to women were historically met with rejection. They were not considered “real women” and were unwelcome in women-only groups. However, over the last ten years, more women have transitioned to men, or at least the “F to M’s” (female to males) have become more visible. They increasingly frequent mixed-access women’s bars in the U.S. On the West Coast especially, many men are recognizable as “F to M’s” or are mid-transition, displaying traits of both genders.

The interesting aspect of the increased presence of “women-in-transition” within the transgender movement is that there has been a shift in the rigidity with which the transition process is carried out. While in the past, a trans person would become fully male or female, today there is much more variation: “F to M’s” might have their breasts removed but choose not to construct a penis because the results are often unsatisfactory. Similarly, “M to F’s” might take female hormones for a smoother, rounder appearance but retain their penis. A middle ground is emerging of individuals who can no longer be categorized strictly as one sex or the other, constructing their own gender: the genderbenders. This is a welcome development in a world that often thinks too rigidly in dichotomies.

Immigrant Youth

It has gradually become apparent that it has not become easier for everyone. While there may be increased acceptance of lesbian and gay identities, this is not universal. A study conducted by the magazine Expreszo in collaboration with BNN, to be presented on September 25, shows a growing incidence of discrimination against gay youth. They are insulted on the streets, bullied at school, and increasingly anxious about coming out as homosexual.

There are also growing complaints from gay and lesbian teachers about threats at schools, particularly in those with many students of immigrant backgrounds. Currently, 65% of students in Amsterdam’s secondary schools are children of migrants from non-industrialized countries. Clearly, it is not as simple as it seems.

Muslim youth with a different sexual orientation is the group that suffers the most from discrimination and lack of acceptance. Young Muslim girls and boys often face a hard battle for acceptance.

The ideal pursued by many Western gays and lesbians—the coming out—is not a realistic goal for many of these youth. Imad el Kaka and Hatice Kurşun state in their book on the homosexuality of immigrant youth that the highest attainable goal for them is often to confide in a few trusted individuals while keeping the rest of their environment unaware.

If they do come out, they are often ostracized from their families. Some even live the rest of their lives on the run from their families.

The risk of such reactions means that most decide not to tell their families about their lesbian or homosexual feelings. Homosexual emancipation in the Western model is not what these youth aspire to because it does not work for them. Instead, they seek to follow their own path in their sexual development. More important than prescribing how their lesbian or gay development should unfold is listening to them, asking what is important to them, and allowing them to carve out their own path.

For some Muslims in the West, homosexuality often carries a symbolic meaning: a prime example of everything considered wrong with Western society. This attitude can often be explained by the disadvantaged position of many migrants and, by extension, their negative stance toward the society they live in.

In the eyes of these youths’ parents, homosexuality is perceived as a quintessentially Western phenomenon, representative of decadent and immoral trends.

However, contrary to the beliefs of many devout Muslims in the Netherlands, homosexual relationships are not exclusively a Western phenomenon. The largely segregated male and female worlds in the countries of origin have always provided space for same-sex love, with or without a sexual dimension. For example, love between men became a popular theme in Arabic poetry from the eighth century onward.

Love between women was also not an unfamiliar theme in medieval Arabic poetry. Turkey, for instance, has a long-standing tradition of homosexuality. Many authors and successful artists in contemporary Turkey are openly gay or lesbian.

 

The Future

What do these mosaic-like developments lead to? What do lesbian mainstreaming and assimilation on the one hand and discrimination on the other mean for the future?

The fight for sexual self-determination has become international. All over the world, women’s groups and mixed gay organizations are taking a stand for the rights of gays and lesbians. South Africa was the first country in the world to include the right to free sexual choice in its constitution. A milestone. However, as we know, laws help but are not enough to change people’s mentalities. Even there, gays still face many challenges. In Latin America, Asia, several African countries, and Eastern Europe, lesbian groups are active in fighting for equality and against patriarchal dominance. For lesbians, this struggle is often particularly arduous, as women’s positions in general are already under pressure in many countries. Through better communication, increased migration, and globalization, we are connected with these women and men. “International solidarity” means that we, with our rights and achievements, must also strive for the lives of brothers and sisters who are less fortunate.

As I mentioned at the beginning, sexual freedom is fragile and far from guaranteed; vigilance is always required.

The significant rightward shift occurring nationally and internationally undoubtedly impacts women’s rights.

• The Bush administration has launched a targeted campaign against all American and international organizations involved in women’s rights to contraception and safe abortion. This campaign began on Bush’s first day in office with the introduction of the “Gag Rule”: cutting funding to any organization involved in reproductive rights.
• Bush’s current re-election campaign includes targeted actions against abortion and same-sex marriage.
• The Vatican has recently reiterated its condemnation of greater freedoms for women and same-sex marriage.
• The increasing fundamentalism in the world, both Christian and Muslim, has far-reaching consequences for women’s freedom of movement. This applies to all women, but lesbian women are particularly vulnerable.

In political counter-movements such as the anti-globalization movement in the Netherlands and worldwide, awareness of issues from the women’s movement is limited. Many self-confident women and girls are active in these movements, and some spokespersons are strong women. However, topics like “sexuality” are often off the table—perhaps because some see them as outdated or due to a lack of understanding and knowledge.

Therefore, it is high time to mobilize! Get involved in a student movement, a political party, Amnesty International’s LGBTI network, as a supporter of Women on Waves, or in the Keer het Tij action group, which is organizing a demonstration with trade unions against government policies on Saturday at 11:30 AM at Dam Square in Amsterdam.

[1] Carole S. Vance ed., Pleasure and Danger: Exploring Female Sexuality (Boston: Routledge and Kegan Paul, 1984), 267–319.

 

De vertrutting van lesboland, Zij Aan Zijn

Lesbiennes van nu zijn keuriger dan alle hetero’s bij elkaar. Ze zien er onopvallend uit, ze vinden feesten belangrijker dan emancipatie en zoiets burgerlijks als trouwen en kinderen krijgen lijkt het hoogste ideaal te zijn. Marjan Sax kan de vertrutting niet langer aanzien.

Citaten Mosse Lezing door Marjan Sax, bewerkt door Tanya van der Spek | Beeld:

Als je er maar gewoon – dus vrouwelijk – uitziet, is het helemaal niet erg dat je lesbisch bent. Dat vindt de buitenwereld. En dat vinden de lesbiennes tegenwoordig zelf ook. “Vertrutting”, noemt Marjan Sax het. Ze was actief in de radicale vrouwenbeweging en richtte, met vier andere vrouwen, in 1983 met eigen geld Mama Cash op, een onafhankelijk financieringsfonds voor vrouwen. Ze vindt het jammer dat er alleen nog een danscultuur is in lesboland. Emancipatie staat niet meer op de agenda. En dat terwijl het groeiende conservatisme in binnen- en buitenland de vrijheden van homo’s, vrouwen en lesbiennes in het bijzonder, in gevaar brengt. “Doe je mond open, verzet je tegen de verrechtsing!”, roept ze op. Tijdens haar Mosse Lezing in september 2003 te Amsterdam analyseerde Sax dertig jaar lesbisch feministische geschiedenis, keek ze naar hoe het er nu voor staat en zette ze lijnen uit voor een internationaal seksueel burgerschap. De Mosse Lezing is een initiatief van de Stichting George Mosse Fonds die tot doel heeft de bevordering van de studie van homo- en lesbische geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Vanwege de belangstelling – rond 300 aanwezigen – werd de lezing (getiteld ‘Van lesbian nation naar next-gender-ation’) naar een grotere locatie verplaatst. Veel lesbiennes lieten zich wakker schudden door de geestige en strijdbare lezing van de kleine, roodharige feministe. Inmiddels is er een vervolgbijeenkomst geweest en is er weer een gepland in januari 2004.

“Eén ding is duidelijk: de politieke dimensie van het lesbisch feminisme is geheel verdwenen”, sprak Marjan Sax tijdens haar lezing. “Het jonge lesbische leven speelt zich af in een danscultuur: Meiden, wit en zwart, ontmoeten elkaar op disco-avonden, er wordt gedronken, gedanst en geflirt en dat is het. In veel lesbische jonge meisjes levens heeft de politiek zich teruggetrokken in de prive-sfeer.
Niets ten nadele van de danscultuur, een deel van het lesbische leven speelde zich altijd al af in bars en uitgaansgelegenheden, de erotische invulling moet tenslotte ergens vorm krijgen. Ik constateer helaas alléén nog maar die danscultuur, de strijdcultuur is weg. In het begin hadden de lesbische feesten en vrouwendisco’s nog een extra dimensie, omdat de op vrouwen gerichte erotiek nog vorm moest krijgen. Een lesbische erotische act was nieuw. Die nieuwigheid is er nu wel af. De vrouwendisco’s worden bevolkt door leuke doorsneemeisjes, hip gekleed, goed opgemaakt, meer dan de helft met lang haar, kortom gewone meiden.” Ze gaat verder: “In de jaren negentig provoceerden de lipstick lesbians tegen lesbische vrouwen die iedere vorm van ‘vrouwelijkheid’ verwierpen. Deze nieuwe lesbiennes koppelden politiek bewustzijn aan een vrouwelijk uiterlijk, niet meer gehinderd door ouderwetse beelden van vrouwen die zich niet aanpasten aan maatschappelijke normen. Deze ‘geheim agenten’ van de subcultuur hebben nu de macht gegrepen. Maar door gebrek aan politieke context zijn de lipstick lesbians langzamerhand voor de buitenwereld, en voor de lesbische wereld zelf, dé acceptabele vorm van lesbisch geworden: als je er maar gewoon – dus vrouwelijk – uitziet, is het helemaal niet erg dat je lesbisch bent. Dat denkt de buitenwereld.”

Genderbenders: de ultieme provocatie

“Veel lesbische meisjes vinden het fijn om niet uit de toon te vallen. De paar overgebleven butches worden door medelesbiennes met enige gêne bekeken, alsof zij de zoete droom van aanpassing en acceptatie verstoren. Lesbisch is mainstream geworden. Een hoogtepunt in dat mainstreamen is het recente optreden van Madonna bij de uitreiking van de MTV Awards. Voor het oog van de volledige hedendaagse popwereld voert Madonna samen met Britney Spears, Christina Aguilera en ´butch´ Missy Elliot een show op die een kritiek is op de maagdelijkheidscultus, het huwelijk en een ode aan de lesbische liefde. Het hoogtepunt zijn de tongzoenen van Madonna met Britney en Christina. Madonna en de jongere garde doen commercieel verantwoord lesbisch.” Gelukkig zijn er ook andere trends naast de ‘doe maar gewoon’ lesbiennes, stelt Marjan Sax vast. Ze is blij dat dragkings steeds populairder zijn en dat genderbenders zichtbaarder worden.
Dragkings zijn lesbiennes – niet per se butches – die zich als man verkleden, compleet met snor of baard. Genderbenders zijn transseksuelen die ervoor kiezen om niet helemaal tot man of vrouw te transformeren en te leven in een zelfgekozen tussenvorm van de genders. Bijvoorbeeld een voormalige vrouw die wel de borsten laat amputeren maar geen penisconstructie neemt. Of een voormalige man die wel vrouwelijke hormonen slikt maar de penis behoudt. “Een interessante verschuiving in de striktheid van het transformatieproces”, vindt Sax. “De onzekerheid die transseksuelen vaak teweegbrengen in hun omgeving laat zien hoe belangrijk genderidentiteit gevonden wordt. Homo’s en lesbo’s zetten deze zekerheid al op de tocht, transseksuelen zijn de ultieme provocatie van de maatschappelijke genderindeling.” Steeds meer transseksuele butches kiezen er toch voor helemaal man te worden. “De veronderstelde grotere maatschappelijke acceptatie van gays zou een dergelijke drastische sekseverandering juist minder noodzakelijk moeten maken”, zegt Sax.

Superaanpassing aan het heteromodel

Na haar kritiek geuit te hebben op de angst van lesbiennes om qua uiterlijk uit de toon te vallen en na haar blijdschap getoond te hebben over de zichtbaarheid van genderbenders, neemt Marjan Sax de vrouwelijke seksualiteit anno nu onder handen. Is de vrouwelijke lust eindelijk bevrijd van schuldgevoel, angst en passiviteit? Wordt er onbekommerder gevreeën zonder steeds een relatie aan te moeten gaan? “Ja en nee”, beantwoordt Sax haar zelf gestelde vraag. “Er is zeker verandering vergeleken bij dertig jaar geleden, vrouwen praten meer openlijk over seks, er is meer inzicht in vrouwelijke lustbeleving, er zijn seksshops waar ook vrouwen zich op hun gemak voelen. De seks is vrijer. Maar hoe gaan we er mee om? De concentratie van lesbische vrouwen op het hebben en houden van een relatie, vaak ten koste van de lust, is er nauwelijks minder op geworden. Monogamie blijft de norm. Veel jonge meiden praktiseren een soort ‘seriële monogamie’: veel kortdurende relaties achter elkaar. Natuurlijk wordt er vreemdgegaan, maar het blijft allemaal heel keurig, lesbo’s leven over het algemeen nog keuriger dan hetero’s.”
“De meest ernstige vertrutting is wel het homohuwelijk, op zich een mijlpaal in de strijd om gelijke rechten. Huisje, boompje, beestje lijkt voor veel stellen het hoogst haalbare. Van kritiek op het onderdrukkend burgerlijk instituut huwelijk is geen sprake meer, het huwelijk is juist geaccepteerd.
Ik zet ook vraagtekens bij de vorm van het lesbisch moederschap. Ik gun alle vrouwen het lief en leed van het hebben van kinderen. Het grootbrengen van kinderen vindt vooral plaats in een zeer traditionele setting. Het lijkt wel alsof lesbische stellen, wanneer ze kinderen krijgen, iedere gedachte aan alternatieve vormen overboord zetten. Een soort superaanpassing aan het heteromodel, zonder ruimte voor experimentele leefvormen. Ondertussen kraakt het heterohuwelijk in zijn voegen. Eén op de drie gezinnen is een één-oudergezin, één op de twee huwelijken eindigt in scheiding. Is het homohuwelijk, belichaamd in de klassieke heterokopie van de monogame liefde, een perverse truc om het instituut huwelijk van de ondergang te redden?”

Seksuele vrijheid is kwetsbaar, blijf alert

Dat lesbiennes en homo’s voor de wet mogen trouwen, wil nog niet zeggen dat de homoseksuelen geen last meer hebben van discriminatie. Sax: “Niet iedereen ervaart dat de acceptatie toegenomen is. Homojongerenblad Expreszo presenteerde onlangs samen met BNN de resultaten van een onderzoek onder homo-, lesbische en bi-jongeren. Jonge gays worden in toenemende mate gediscrimineerd, uitgescholden op straat, gepest op school en ze zijn angstiger om voor hun homoseksualiteit uit te komen. Ook klagen steeds meer homo- en lesbische leraren over bedreigingen op school, met name op scholen met veel allochtone leerlingen. Islamitische jongeren met een andere seksuele voorkeur hebben de meest last van discriminatie en gebrek aan acceptatie. De coming out, het ideaal van veel westerse homo’s en lesbo’s, is voor deze jongeren geen realistisch doel. Als jongeren wel uitkomen, is verstoting uit de familie vaak hun lot. Soms zijn jongeren voor de rest van hun leven op de vlucht voor hun familie. De kans op dit soort reacties maakt dat veel islamitische homo’s en lesbo’s heel selectief zijn met het praten over hun seksuele voorkeur. Belangrijker dan voorschrijven hoe hun lesbische en homo ontwikkeling er uit moet zien, is naar ze te luisteren, te vragen wat ze belangrijk vinden, ze hun eigen weg laten uitstippelen”, vindt Marjan Sax.
“Het mainstreamen en meer accepteren van lesbisch- en homo-zijn heeft een inkapselend effect gehad: de reformistische doelen van ‘gelijkheid’ zijn gehaald, de radicale doelen van een revolutionaire verandering niet. Wat levert dit mozaïek aan ontwikkelingen op? De manier waarop er in de maatschappij over seksualiteit wordt gedacht en er mee wordt omgegaan, is een barometer voor maatschappelijke tolerantie. Volgens de feministische professor Gayle Rubin lijken conflicten over seksuele waarden en erotisch gedrag soms op de godsdienststrijden in vroeger eeuwen. Het zijn vaak symbolische conflicten met een enorme emotionele geladenheid. Discussies over seksualiteit gaan niet alleen over het privé-gedrag binnenshuis: ze hebben vergaande maatschappelijke consequenties. Opwinding over en afkeuring van seksueel gedrag is vaak een manier om sociale onvrede te luchten. De mate van seksuele tolerantie is voor vrouwen een beslissende factor in het bepalen van hun maatschappelijke ruimte. De maatschappij hanteert seksuele normen om vrouwen te controleren, het patriarchaat probeert vrouwenlevens onder controle te houden. Seksuele tolerantie is de toetssteen: hoe vrij zijn vrouwen om zich aan het patriarchaat te onttrekken? Seksuele vrijheid is kwetsbaar en zeker niet vanzelfsprekend, het is altijd nodig om alert te blijven, verworven vrijheden te verdedigen en inperking te voorkomen.”

Positie van vrouwen onder druk

Inmiddels is de strijd voor seksueel zelfbeschikkingsrecht internationaal. Marjan Sax: “Over de hele wereld staan vrouwengroepen en gay-organisaties op de barricaden voor de rechten van homo’s en lesbo’s, voor gelijkberechtiging en tegen patriarchale overheersing. Voor lesbiennes is die strijd vaak erg zwaar, in veel landen staat de positie van vrouwen toch al onder druk. Door betere communicatie, toegenomen migratie en globalisering, zijn wij met die vrouwen en mannen verbonden. ‘Internationaal seksueel burgerschap’ betekent dat wij, met onze rechten en onze verworvenheden, ons ook moeten inspannen voor de levens van zusters en broeders die het minder goed getroffen hebben. Internationaal voltrekt zich een verrechtsing die zeker invloed heeft op de rechten van vrouwen. Een paar voorbeelden: De regering Bush voert gericht campagne tegen alle Amerikaanse en internationale organisaties die zich bezighouden met het recht van vrouwen op goede voorbehoedsmiddelen en een veilige abortus. Bush’ eerste presidentiële handeling was het invoeren van de ‘Gagrule’: het intrekken van het geld voor alle organisaties, die zich bezig houden met ‘reproductieve rechten’! Een tweede voorbeeld: het toenemende – christelijke én islamitische – fundamentalisme in de wereld heeft verregaande gevolgen voor de bewegingsvrijheid van alle vrouwen, maar lesbische vrouwen zijn daarin het meest kwetsbaar. En tot slot: de vrije marktpolitiek maakt gezondheidszorg over de hele wereld onbetaalbaar en dus onbereikbaar voor mensen met weinig geld. Dat heeft onmiddellijke gevolgen voor de bestrijding van aids, maar ook van andere soa’s. Nu al neemt het aantal gevallen van syfilis en chlamydia in Nederland toe en er zijn geen Rutgershuizen meer waar je gratis behandeld kunt worden.”
“In de politieke tegenbewegingen, zoals de ‘andersglobalisten’, is helaas weinig bewustzijn over de seksuele issues uit de vrouwenbeweging. Daar zijn veel zelfbewuste en sterke vrouwen en meisjes actief, maar onderwerpen als seksualiteit zijn niet aan de orde. Voor sommigen ongetwijfeld omdat ze dat als een gepasseerd station beschouwen, maar voor velen helaas uit gebrek aan inzicht en kennis.
Daarom is het de hoogste tijd om in beweging te komen”, luidt de oproep van Marjan Sax. “Word actief in je buurtcomité, in een politieke partij, in het Homonetwerk van Amnesty International, als supporter van Women on Waves, in de studentenvereniging, in actiegroep Keer het Tij. Doe je mond open, verzet je tegen de verrechtsing. Jij kunt ertoe bijdragen dat de seksuele vrijheden van lesbische vrouwen en homomannen in Nederland en internationaal, overal gewaarborgd worden. Marjan Sax besluit: “Laat de barometer van seksuele tolerantie maar weer eens wat omhoog gaan, en liefst helemaal omhoog naar seksuele revolutie. Een nieuwe revolutie, zonder hokjesgeest!”

Kader
Veel jongere lesbiennes, twintigers en dertigers, lieten zich niet zomaar zeggen dat de vertrutting teveel heeft toegeslagen. Tijdens een vervolgbijeenkomst op 16 november, waar ongeveer veertig vrouwen waren van verschillende leeftijden, zeiden verschillende jongeren dat hun ‘politieke actie’ een andere lading heeft dan in de jaren ’80. Politiek ziet er tegenwoordig anders uit: feesten hebben wel degelijk een politieke component, doordat zoveel verschillende vrouwen en meiden elkaar ontmoeten. Politiek is minder naar buiten gericht: “Wij staan niet op de barricades maar laten onze keuzes zien in ons eigen leven”, werd gezegd. Bijvoorbeeld door het huwelijk. Terwijl Sax het homohuwelijk veroordeelde als de verburgerlijking van de homo- en lesbische beweging, is er een aantal jonge vrouwen dat zegt juist uit politieke overwegingen te zijn getrouwd: een openlijke demonstratie aan de buitenwereld van je lesbische leven. In tegenstelling tot de ouderen, hebben veel jongeren het niet meer over de ‘lesbische beweging’. Zij voelen zich meer thuis bij een ‘queer beweging’, die bestaat uit lesbische vrouwen, homomannen en mensen die zich niet tot de ene of andere groep rekenen, de genderbenders. Er is een groepje gevormd, van verschillende generaties, dat de volgende bijeenkomst gaat voorbereiden in januari.
Einde Kader

Citaten van Marjan Sax zijn afkomstig uit de Mosse Lezing ‘Van lesbian nation naar next-gender-ation’. In deze lezing vertelt Sax verder uitgebreid over de lesbisch feministische geschiedenis: de seksuele revolutie in de jaren ’70, Lesbian Nation, Paarse September, Sister Outsider, butches, femmes en de opkomst van lesbische SM. Wie de lezing per email wil ontvangen, kan mailen naar:

Translation

The Domestication of Lesbianland

Modern lesbians are more proper than all heterosexuals combined. They look inconspicuous, prioritize partying over emancipation, and regard bourgeois ideals like marriage and children as the ultimate goals. Marjan Sax can no longer bear this domestication.

Quotes from the Mosse Lecture by Marjan Sax, edited by Tanya van der Spek | Image:

As long as you look “normal”—meaning feminine—being a lesbian is not a problem. That is what society thinks, and increasingly, lesbians themselves believe this too. Marjan Sax calls it “domestication.” Sax, a veteran activist in the radical women’s movement and co-founder of the independent women’s funding organization Mama Cash in 1983, regrets that the only thing left in Lesboland is a dance culture. Emancipation is no longer on the agenda, even as rising conservatism at home and abroad threatens the freedoms of homosexuals, women, and lesbians in particular. “Speak out! Resist the shift to the right!” Sax urged during her Mosse Lecture in September 2003 in Amsterdam. She analyzed thirty years of lesbian feminist history, assessed the current state of affairs, and outlined a vision for international sexual citizenship. The Mosse Lecture, an initiative of the George Mosse Fund Foundation, aims to promote the study of gay and lesbian history at the University of Amsterdam. Due to high interest—around 300 attendees—the lecture, titled “From Lesbian Nation to Next-Gender-ation,” was moved to a larger venue. Many lesbians were jolted awake by the sharp wit and activism of the petite, red-haired feminist. A follow-up meeting has since been held, with another planned for January 2004.

“One thing is clear: the political dimension of lesbian feminism has entirely disappeared,” Sax stated during her lecture. “The lives of young lesbians revolve around a dance culture: women, both white and Black, meet at disco nights, where they drink, dance, and flirt—and that is it. For many young lesbians, politics has retreated into the private sphere. “Not to disparage dance culture—a part of lesbian life has always taken place in bars and nightlife; erotic expression needs a space. But I observe only that dance culture remains. The culture of struggle is gone. Initially, lesbian parties and women’s discos had an additional dimension, as female-centered erotica still needed to take shape. A lesbian erotic act was new then. That novelty has now faded. Women’s discos are filled with pleasant, ordinary girls, stylishly dressed, well made-up, many with long hair—in short, just regular girls.” She continued: “In the 1990s, ‘lipstick lesbians’ provoked those who rejected any form of ‘femininity.’ These new lesbians paired political awareness with a feminine appearance, no longer burdened by outdated ideas about women who did not conform to societal norms. These ‘secret agents’ of the subculture have now taken over. But without a political context, lipstick lesbians have gradually become the acceptable face of lesbianism to the outside world—and to lesbians themselves: as long as you look ‘normal’—that is, feminine—being a lesbian is not a problem. That is what the outside world thinks.”

Bending Gender: The Ultimate Provocation

“Many young lesbians prefer not to stand out. The few remaining butches are regarded by other lesbians with some embarrassment, as if they disrupt the sweet dream of conformity and acceptance. Lesbianism has gone mainstream. A highlight of this mainstreaming was Madonna’s performance at the MTV Awards. Before the entire pop world, Madonna, Britney Spears, Christina Aguilera, and ‘butch’ Missy Elliot staged a show critiquing the cult of virginity, marriage, and celebrating lesbian love. The highlight? Tongue kisses between Madonna, Britney, and Christina. Madonna and her younger counterparts commercialized lesbianism.” Fortunately, there are other trends besides the “just act normal” lesbians, notes Marjan Sax. She is pleased that drag kings are becoming increasingly popular and that gender benders are gaining more visibility.

Drag kings are lesbians—not necessarily butch—who dress as men, complete with mustaches or beards. So-called “Gender benders” are transgender individuals who choose not to fully transition into either male or female but instead live in a self-defined intermediate form of gender. For example, a former woman who has her breasts removed but opts not to undergo penis construction, or a former man who takes female hormones but keeps their penis. “This represents an interesting shift in the rigidity of the transformation process,” says Sax. “The uncertainty that transgender individuals often provoke in their surroundings highlights how important gender identity is perceived to be. Gays and lesbians already challenge this certainty, but transgender individuals are the ultimate provocation to the societal gender order.” More transgender butches are opting to fully transition into men. “The supposed greater societal acceptance of gays should make such a drastic sex change less necessary,” she remarks.

Super-Conformity to the Heteronormative Model

After criticizing the reluctance of lesbians to stand out in appearance and expressing joy at the visibility of gender benders, Marjan Sax addresses contemporary female sexuality. Has female desire finally been freed from guilt, fear, and passivity? Are women enjoying sex more freely without always feeling the need to be in a relationship? “Yes and no,” Sax answers her own question. “There has definitely been progress compared to thirty years ago. Women talk more openly about sex; there is greater understanding of female desire; there are sex shops where women feel comfortable. Sex is freer. But how are we handling it? The fixation among lesbians on having and maintaining relationships, often at the expense of desire, has hardly diminished. Monogamy remains the norm. Many young women practice what I call ‘serial monogamy’: a series of short-term relationships, one after the other. Of course, there is cheating, but even that is done discreetly—lesbians generally live more proper lives than heterosexuals.”

“The most serious aspect of this domestication is same-sex marriage. While it is a milestone in the fight for equal rights, the ‘house, tree, pet’ ideal has become the ultimate aspiration for many couples. Critique of the oppressive, bourgeois institution of marriage has disappeared; marriage has instead been embraced. I also question the way lesbian motherhood is practiced. I wish all women the joy and challenges of having children. But raising children often takes place in very traditional settings. It seems that when lesbian couples have children, they abandon any thought of alternative forms of living. It is a kind of super-conformity to the heteronormative model, leaving no room for experimental lifestyles. Meanwhile, the heterosexual marriage model is under strain: one in three families is a single-parent household, and half of all marriages end in divorce. Is same-sex marriage, embodied in the classical hetero-copy of monogamous love, a perverse attempt to save the institution of marriage from collapse?”

Sexual Freedom is Fragile: Stay Vigilant

The fact that same-sex couples can now marry does not mean that homosexuals no longer face discrimination. Sax observes: “Not everyone feels that acceptance has truly increased. Recently, the gay youth magazine Expreszo and BNN presented results from a study of gay, lesbian, and bisexual youth. Young homosexuals report increasing discrimination, verbal abuse on the street, bullying at school, and greater fear of coming out. More and more gay and lesbian teachers also complain about threats at school, especially in institutions with many students of immigrant backgrounds. Muslim youth with a different sexual orientation experience the worst discrimination and lack of acceptance. For these young people, coming out—the ideal of many Western gay and lesbians—is often unrealistic. Those who do come out often face family rejection and, in extreme cases, spend the rest of their lives fleeing their families. The risk of these reactions means that Muslim gays and lesbians are very selective about disclosing their sexual orientation. It is more important to listen to them, ask what they find significant, and allow them to chart their own course rather than dictate how their gay and lesbian identity should develop,” Sax emphasizes.

“The mainstreaming and greater acceptance of lesbian and gay identities has had an encapsulating effect: reformist goals of ‘equality’ have been achieved, but the radical aims of revolutionary change have not. What does this mosaic of developments tell us? The way society thinks about and handles sexuality serves as a barometer for societal tolerance. According to feminist professor Gayle Rubin, conflicts over sexual values and behavior sometimes resemble religious wars of earlier centuries—symbolic clashes with immense emotional charge. Discussions about sexuality are not just about private behavior behind closed doors—they have far-reaching social consequences. Outrage over and condemnation of sexual behavior often serve as a way to vent broader social frustrations. The degree of sexual tolerance is a decisive factor in determining women’s societal space. Society uses sexual norms to control women; the patriarchy seeks to keep women’s lives under control. Sexual tolerance is the litmus test: how free are women to escape the patriarchy? Sexual freedom is fragile and never guaranteed. We must always remain vigilant, defend our hard-won freedoms, and prevent rollbacks.”

The Position of Women Under Pressure

The struggle for sexual self-determination is now global. Marjan Sax: “Around the world, women’s groups and gay organizations are on the frontlines fighting for the rights of gays and lesbians, for equality, and against patriarchal domination. For lesbians, this struggle is particularly difficult, as women’s positions are already under threat in many countries. Through improved communication, increased migration, and globalization, we are connected to these women and men. “International sexual citizenship” means that we, with our rights and achievements, must also work for the lives of our less fortunate sisters and brothers.

Globally, a rightward shift is taking place that certainly impacts women’s rights. Consider these examples: the Bush administration actively campaigns against all U.S. and international organizations advocating for women’s access to contraception and safe abortion. Bush’s first presidential act was to reinstate the “gag rule,” cutting funding to organizations involved in reproductive rights. A second example: the rise of Christian and Islamic fundamentalism has severe consequences for women’s freedom of movement, with lesbian women being particularly vulnerable. And lastly, free-market policies are making healthcare unaffordable and inaccessible for the poor worldwide. This has immediate consequences for fighting AIDS and other STIs. Already, cases of syphilis and chlamydia are rising in the Netherlands, and there are no longer Rutgers clinics where one can receive free treatment.”

“In political counter-movements, such as the ‘anti-globalization’ activists, there is unfortunately little awareness of the sexual issues from the women’s movement. While many confident, strong women and girls are active in these movements, topics like sexuality are rarely addressed—perhaps dismissed as outdated by some, but more often due to a lack of insight and knowledge. Therefore, it is high time to take action,” Sax urges. “Get involved in your neighborhood committee, a political party, Amnesty International’s LGBTI network, as a supporter of Women on Waves, a student association, or an activist group like Keer het Tij. Speak out, resist the rightward shift. You can help ensure that sexual freedoms for lesbian women and gay men are safeguarded in the Netherlands and internationally. Marjan Sax concludes: “Let the barometer of sexual tolerance rise again—preferably all the way up to a sexual revolution. A new revolution, free of narrow-mindedness!”

Sidebar

Many younger lesbians, in their 20s and 30s, rejected the notion that domestication had taken hold too strongly. During a follow-up meeting on 16 November with about 40 women of various ages, younger attendees noted that their “political action” differs from that of the 1980s. Politics now looks different: parties and gatherings have a political component by bringing together so many diverse women. Politics is less outward facing: “We do not take to the barricades; we show our choices in our own lives,” they said. For instance, through marriage. While Sax condemned same-sex marriage as the domestication of the gay and lesbian movement, some young women argued they married specifically as a political act—a public demonstration of their lesbian identity. Unlike older generations, many young people no longer refer to the “lesbian movement.” They feel more at home in a “queer movement” that includes lesbian women, gay men, and non-binary individuals. A group of various generations has been formed to plan the next meeting in January.

End Sidebar

Quotes from Marjan Sax are taken from the Mosse Lecture, “From Lesbian Nation to Next-Gender-ation.” In this lecture, Sax further elaborates on lesbian feminist history: the sexual revolution of the 1970s, Lesbian Nation, Purple September, Sister Outsider, butches, femmes, and the rise of lesbian BDSM. To receive the lecture by email, contact: